چگونگی کارکرد دستگاه توالی سنج فاز و آشنایی با آن

یکی از مواردی که برقکاران در هنگام نصب یا تعمیر مونورهای الکتریکی باید به آن توجه کنند، جهت چرخش موتور است. در برخی از موارد با جاباشدن سه فاز، جهت جرخش موتورها نیز تغییر می‌کند. در این صورت اگر جریان برق بدون توجه به ترتیب سه فاز به موتور داده شود.، موتور در جهت عکس شروع به چرخش می‌کند که این کار باعث آسیب جدی به موتور می‌شود. به همین منظور برقکاران و تعمیرکاران برای بررسی ترتیب فازها پیش از اتصال جریان برق به موتورها از دستگاهی به نام توالی سنج فاز یا RST سنج استفاده می‌کنند.

علاوه بر حرکت موتورها، کارکرد صحیح ابزارهای اندازه‌یگری مانند انرژی سنج سه فاز و کنترل خودکار دستگاه‌ها نیز به ترتیب صحیح فازها بسیتگی دارد. به همین دلیل است که وجود دستگاه توالی سنج فاز یا RST سنج اهمیت بسیار زیادی پیدا می‌کند. 

حال که با اهمیت دستگاه توالی سنج فاز آشنا شدید قصد داریم تا در این مقاله علاوه بر آشنایی با این دستگاه،‌ به بررسی نحوه عملکرد آن نیز بپردازیم. اما پیش از پرداختن به این دستگاه لازم است تا ابتدا با مفهوم توالی فاز آشنا شویم. بنابراین تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
 

توالی فاز چیست؟

در یک سیستم سه فاز، ترتیبی که ولتاژها به بیشترین مقادیر مثبت خود می‌رسند، به عنوان توالی فاز نامیده می‌شود. توالی فاز به رابطه بین ولتاژ یا جریان در سیستم سه فاز اشاره دارد. اگر فازهای هر موتور یا سیم پیج به صورت R و Y و B نام‌گذاری شوند، توالی فاز مثبت به صورت RYB، YBR، BRY خواهد بود که به نام توالی فاز در جهت عقربه‌های شاعت نیز مشهور است. همچنین دنباله فاز منفی نیز به ترتیب RBY، BYR، YRB که به عنوالی توالی فاز در جهت خلاف عقربه‌های ساعت است، نامیده می‌شود.

چرا تشخیص ترتیب فازها اهمیت دارد؟

تشخیص ترتیب فازهای به دو دلیل زیر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است:

۱- عملکرد موازی ترانسفورماتور یا دینام سه فاز تنها زمانی امکان پذیر است که توالی فاز آن مشخص باشد.
۲- جهت چرخش موتور القایی سه فاز به توالی فاز آن در تغذیه سه فاز بستگی دارد. و بنابراین برای معکوس کردن جهت آن، توالی فاز تغذیه داده شده به موتور باید تغییر کند.

بنابراین اگر توالی فاز نادرست باشد، جهت چرخش موتورها ممکن است معکوس شود یا اصلاً کار نکند که این مورد آسیب جدی به ماشین آلات وارد خواهد آورد و خطاهای الکتریکی را در پی خواهد داشت.

توالی سنج فاز چیست؟

یکی از ابزارهای اندازه گیری دقیق، توالی سنج فاز است که به نام‌های دیگری مانند RST سنج یا RST متر نیز شناخته می‌شود. همانطور که در ابتدا اشاره کردیم از این ابزار برای تشخیص توالی فاز در مدارهای سه فاز استفاده می شود و انواع مختلفی دارد. پیش از معرفی انواع RST سنج و شیوه‌ی کارکرد آن‌ها، به نحوه استفاده از این دستگاه در تعیین توالی فاز و تعیین جهت چرخش موتور خواهیم پرداخت.

نحوه استفاده از دستگاه توالی سنج فاز برای تعیین فاز

برای آنکه بتوان تعیین فاز توسط این دستگاه به درستی صورت گیرد باید مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
۱- قطع برق به منظور حفظ ایمنی
۲- اتصال گیره‌های توالی سنج به سیم یا کابل مورد نظر (توجه داشته باشید که کابل یا سیم به منبع تغذیه متصل باشد)
۳- اتصال برق
۴- تعیین ترتیب فاز توسط دستگاه
۵- قطع کردن برق و جدا کردن گیره‌ها
۶- اتصال مجدد برق

توجه کنید که در صورت ترتیب اشتباه فازها، آن‌ها را جابحا کنید.

نحوه استفاده از توالی سنج فاز در تعیین جهت چرخش موتور

برای آنکه بتوان جهت چرخش موتور را توسط دستگاه توالی سنج فاز مشخص کرد، ابتدا باید گیره‌های این دستگاه را به سیم‌های موتور وصل کرده و پس از روشن کردن دستگاه، تست جهت چرخش موتور را انجام دهیم.

توصیه می‌کنیم قبل از استفاده از دستگاه RST سنج، حتماً دفترچه راهنمای آن را مطالعه کنید تا به طور کامل با استفاده صحیح از دستگاه آشنا شوید.

بیش‌تر بخوانید: قابلیت NCV در کلمپ آمپر متر چیست؟
 

انواع دستگاه توالی سنج فاز و کارکرد آن‌ها

به طور کلی توالی سنج‌های فاز را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:

۱- توالی سنج فاز چرخشی
۲- توالی سنج فاز استاتیک

در ادامه به توضیح هر یک از این RST سنج‌ها خواهیم پرداخت.

توالی سنج فاز چرخشی

کارکرد توالی سنج چرخشی مانند موتور سه فاز است. برای آنکه بتوانید به نحوه کارکرد این توالی سنج پی ببرید، یک موتور را در نظر بگیرید. برای موتورهای سه فاز و روشن کردن آن ها در ابتدا به یک منبع تغذیه سه فاز احتیاج داریم. این منبع تغذیه سه فاز باید از توالی فاز درست برخوردار باشد. فرض کنید منبع تغذیه‌ای که به موتور متصل می‌شود از نوع توالی فاز RYB است و موتور در جهت صحیح خود (جهت عقربه‌های ساعت) به گردش در می‌آید. حال اگر ترتیب فازها به BYR تغییر کند، موتور خلاف جهت عقربه‌های ساعت (پاد ساعت گرد) شروع به چرخش می‌کند که این امر اسیب جدی را به کل سیستم الکتریکی وارد خواهد آورد.

توالی سنج فاز استاتیک

نوع دیگیری از توالی سنج وجود دارد که به نام توالی سنج استاتیک شناخته می‌شود. در این نوع توالی سنج دیسکی وجود ندارد و جهت چرخش از طریق چراغ‌های روی دستگاه یا صدایی که دستگاه تولید می‌کند، تعیین می‌شود. به بیان دقیق‌تر اگر توالی فاز RYB (مثبت) باشد، لامپ ‌B از لامپ A روشن‌تر می‌شود. اما اگر توالی فاز از نوع BYR (منفی) باشد، لامپ A از لامپ B روشن‌تر می‌شود. امروزه استفاده از این نوع توالی سنج نسبت به نوع چرخشی آن رایج‌تر است.

نوع دستگاه توالی سنج از جمله مواردی است که بر قیمت آن تأثیرگذار است. البته موارد دیگری هستند که می‌توانند قیمت توالی سنج فاز را دستخوش تغییرات کنند. از جمله این موارد می‌توان به دامنه ولتاژ و دامنه فرکانس اشاره کرد.

جمع بندی

در این مقاله از سایت درخشش الکتریک کوشیدیم تا شما خوانندگان محترم را با دستگاه توالی سنج فاز آشنا کنیم. همچنین در این مطلب به توضیح درباره مفهوم توالی فاز پرداختیم و گفتیم که برای تشخیص صحیح ترتیب فازها می‌توان از دستگاه توالی سنج فاز یا RST سنج استفاده کرد. برای استفاده از این دستگاه همانند سایر دستگاه‌هایی که خریداری می‌کنید، حتماً باید دفترچه راهنمای آن را مطالعه کنید تا از بروز هر گونه مشکل در هنگام استافده از این ابزار جلوگیری شود. در انتها باید گفت که شما می‌توانید خرید توالی سنج فاز را با معتبرترین برندها به همراه ضمانت و گارانتی از سایت درخشش الکتریک انجام دهید.